Jak lustro?
Jedną z charakterystycznych cech kultury rosyjskiej jest jej literaturocentryczność. Stwierdzenie to może wydawać się paradoksalne, szczególnie dziś gdy na każdym kroku słyszymy o młodzieży przyklejonej do wyświetlaczy smartfonów i niskim poziomie czytelnictwa. Jednak akurat w przypadku Rosji nie należy literatury bagatelizować, ponieważ Rosjanie wciąż na tle innych nacji czytają bardzo dużo, a ich wybory literackie mogą być bardzo ciekawym wskaźnikiem nastrojów i preferencji społecznych.
Książki Marininy są w tym przypadku szczególne. Publikuje ona bowiem nieprzerwanie od 1992 roku i zawsze akcje swych książek umieszcza w czasie ich wydania. Śledząc więc losy Anastazji Kamieńskiej otrzymujemy realistyczny obraz Rosji w procesie transformacji pokazany oczami inteligentnej choć skromnej i niepozornej kobiety. Właśnie ta ciągłość i wierność konwencji oraz niesłabnące zainteresowanie czytelników czyni Marininę tak interesująca pisarką.
Jej twórczość wielokrotnie była analizowana przez antropologów, socjologów i kulturoznawców zarówno w Rosji jak i poza jej granicami. „Powieści Marininy jako lustro społeczeństwa rosyjskiego” to jedno z popularniejszych stwierdzeń padających w pracach badawczych poświęconych jej twórczości.
Niezwykle ważny jest także aspekt feministyczny jej twórczości. Marinina była jedną z pierwszych autorek, która w Rosji postsowieckiej zdecydowała się głównym bohaterem tak męskiego gatunku jakim był kryminał uczynić kobietę. W tym kontekście nie można nie przywołać słów Heleny Goscilo, amerykańskiej slawistki, która stwierdziła wręcz, że książki Marininy zrobiły więcej dla zmiany patriarchalnej mentalności Rosji niż wszystkie inne feministyczne ruchy i prace badawcze razem wzięte. Kim jest więc Nastia Kamieńska i dlaczego udało jej się zawładnąć świadomością Rosjan?
Nastia Kamieńska – śledczy idealny
Wysoka, szczupła blondynka, raczej w dżinsach i swetrze, bez makijażu, włosy związane w kucyk. Niepozorna. Pracuje jako pułkownik milicji (w późniejszych książkach serii przechodzi do prywatnej agencji detektywistycznej). Analityczny umysł, „komputer na dwóch nogach”. Wbrew pozorom nie jest typem przebojowej, silnej kobiety. Jej życie ogranicza się wyłącznie do pracy, a rozwikływanie zagadek kryminalnych jest jej ulubionym zajęciem.
Kamieńska nie jest jednak ideałem. Poza pracą raczej bywa leniwa, ciężko jej utrzymać dyscyplinę i nie spóźniać się do pracy. Bardzo chłodna w relacjach. Żyje w typowo męskim świecie, nie ma przyjaciółek, życie uczuciowe ogranicza do minimum. Co w tej postaci tak przyciąga czytelników?
Być może właśnie jej zwyczajność i swojskość. Nastia to inteligentna i bystra dziewczyna, bardzo dobra specjalistka. Nie wyróżnia się jednak specjalnymi cechami, nie jest agentką 007, człowiekiem do zadań niemożliwych. Podobnie sytuacja wygląda z całym stworzonym przez Marininę światem. Jest on obrazem bardzo prawdopodobnym. Kamieńska nie bierze udziału w spektakularnych sprawach, nie ściga demonicznych przestępców. Rozwiązywanie zagadek kryminalnych jest ukazane jako część jej życia, codzienna praca.
Samo przestępstwo jest oczywiście osią każdej powieści, Marinina jednak bardzo rozbudowuje tło każdej sprawy poszerzając tym samym akcję każdej historii. Zbrodnia przeplata się tam z codziennością co jeszcze bardziej historie uprawdopodobnia i przybliża do czytelnika.
Nastia posiada też jedną bardzo ważną cechę pozwalającą zaskarbić sympatię czytelników – jest uczciwym człowiekiem, stroniącym od dóbr materialnych. Ma swoje zadanie – rozwiązać zagadkę i znaleźć przestępce – i w każdej książce to zadanie uczciwie i skutecznie wykonuje.
Mityczna Pietrowka
Mając zarysowany powyżej obraz w głowie, przenieśmy się teraz na chwilę w miejsce akcji pierwszych powieści Marininy czyli do Rosji lat 90. Państwa w głębokim kryzysie, na trudnej drodze transformacji. Niezwykle silnie zideologizowany ustrój oparty na jasnych wartościach wtłaczanych obywatelom ZSRR od małego, właśnie upadł wrzucając ich w ideologiczną pustkę, w której bardzo szybko zaczął królować wolny rynek, kapitalizm i konsumpcjonizm. Pieniądz i dobra materialne stały się najwyższymi wartościami.
Są to także czasy rozkwitu świata kryminalnego, który bardzo szybko dostosował się do panujących warunków. Nowe struktury siłowe mające stać na straży obywateli dopiero powoli odnajdywały się w ówczesnej przestrzeni, bardzo często korzystając z know-how wypracowanego przez kryminalistów. Był to czas wyjątkowo niskiego poziomu zaufania do milicji i właśnie wtedy swoje największe sukcesy święci właśnie prosta Nastia Kamieńska, skrupulatnie wykonująca swoją pracę.
W tym czasie obraz uczciwego i skutecznego milicjanta budowany przez Marinine stał w dużej kontrze do codziennej rosyjskiej rzeczywistości. Dr Elżbieta Żak w swojej książce „Mieszkańcy rosyjskiej świadomości zbiorowej XX i XXI wieku” stwierdza, że kryminały Marininy spełniały swojego rodzaju funkcję terapeutyczną dla rosyjskiego społeczeństwa. Bardzo dobrze wpisywały się (i wciąż się wpisują) w nurty nostalgii za czasami sowieckimi. Pokazują bowiem walkę dobrych uczciwych ludzi, stroniących od dóbr materialnych z nowym agresywnym, rynkowym światem, silnie skryminalizowanym i opartym na pieniądzu.
Myśl tę rozwija także rosyjska badaczka literatury Natalia Iwanowa nazywając kryminały Marininy postsocrealistyczną literaturą masową. Zauważa ona, że sama struktura powieści przewrotnie nawiązuje do socrealistycznych schematów kompozycyjnych. Kamieńska będąca pozytywnym bohaterem walczy ze skorumpowaną strukturą oraz przestępcami, jednocześnie pokonując własne słabości. Walczy w imię wyznawanych wartości oraz dla dobra społeczeństwa. Marzy o świecie sprawiedliwym, gdzie za przestępstwo człowieka spotyka kara. Rosyjski odbiorca na początku lat 90. był przyzwyczajony do tak budowanych powieści, dlatego też zyskały one bardzo dużą popularność. Kryminały Marininy można więc paradoksalnie czytać jako bajkową opowieść o dobrych policjantach, dzielnie walczących ze złem i ze zmieniającą się rzeczywistością.
ROSczytani. Otwarty Klub Literacki
Nastia Kamieńska i kryminały Marininy będą tematem pierwszego spotkania Otwartego Klubu Literackiego ROSczytani. Jest to nowa inicjatywa Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia organizowana we współpracy z BigBook Cafe. Co kwartał będziemy zapraszać współczesnych rosyjskich pisarzy i w swobodnej atmosferze rozmawiać o ich książkach, a poprzez literaturę także o współczesnej Rosji i Rosjanach.
Pierwsze spotkanie odbędzie się już we wtorek, 27 marca o godz. 18.00 w BigBook Cafe (ul. Dąbrowskiego 81). Chcemy aby nasze spotkania różniły się od tradycyjnych debat i były raczej miejscem burzliwych dyskusji i wymiany myśli gdzie każdy będzie mógł porozmawiać z autorem i podzielić się swoją opinią o książce. Dlatego też serdecznie zapraszamy do zapisania się do naszego newslettera, aby być na bieżąco i regularnie otrzymywać materiały o autorach i ich książkach pomagające w przygotowaniu się do rozmowy.
Kolejne spotkanie już 14 maja tym razem z Jewgienijem Wodołazkinem.
Więcej o projekcie na:
www.cprdip.pl
https://www.facebook.com/events/203595973725986/
