Eastbook

Gruzja, w odróżnieniu od innych krajów Europy Wschodniej,  na swojej drodze ku integracji z Europą – po rozpadzie ZSRR i upadku komunizmu – musiała przede wszystkim udowodnić, że do niej faktycznie przynależy. Teraz za swój główny polityczny cel obrała przystąpienie do Unii Europejskiej (UE). Jeszcze dziesięć lat temu nikt w Gruzji nie wyobrażał sobie, że po raptem dekadzie przywódcy takich krajów europejskich jak choćby Francja, znana ze swojego eurosceptycyzmu, zaczną mówić o perspektywie dołączenia tego kaukaskiego państwa do UE.

Gruzja staje się Europą

Gruzja zawsze spoglądała w stronę Europy. Już w latach 1713-1716 wybitny działacz społeczny S.Orbeliani, chcąc zdobyć poparcie przywódców europejskich i przekonać ich do zawarcia sojuszu z jego krajem, złożył wizytę Papieżowi Klemensowi XI i królowi Francji Ludwikowi XIV, w wyniku której przeszedł na katolicyzm. Wówczas Europa nie zwróciła uwagi na jego propozycję. Pomimo tego idea europejskości w Gruzji stała się szczególnie popularna w wieku XVIII. W wieku XIX I.Gogebashvili, znany gruziński edukator, napisał, że „[…] począwszy od XVIII wieku cały naród czuje potrzebę zbliżenia z Europą”. Sytuacja w 1918 roku dawała wrażenie, że wysiłki Gruzji zaowocują sukcesem: po uzyskaniu niepodległości, uniezależnienia się od Imperium Rosyjskiego i utworzeniu republiki, Gruzja obrała za sojusznika Niemcy. Ten alians okazał się jednak zbyt ulotny – Niemcy nie pomogły w walce z okupacją radziecką. Efektem było przymusowe zablokowanie proeuropejskiego rozwoju gruzińskiego społeczeństwa na kolejne lata.

Poważny argument na rzecz przynależności Gruzji do cywilizacji europejskiej stanowi jej religia – chrześcijaństwo zostało uznane oficjalnie w latach 30. IV wieku. Wiara chrześcijańska odzwierciedlała kierunek polityki zewnętrznej Gruzji, dążącej do zbliżenia ze światem rzymskim i greckim, w opozycji do Persji, której ówczesna agresywna ekspansja zagroziła likwidacją kraju. Od tego czasu chrześcijaństwo to nieodłączny element życia społecznego, wywierający silny wpływ na rozwój kulturalny Gruzji. Kolejny argument wytoczyli wybitni gruzińscy naukowcy XX wieku. Porównując układy feudalne ich kraju i krajów europejskich, zgodzili się co do tego, że w XI i XII wieku gruziński system był identyczny z modelem europejskim, w szczególności z francuskim. Co więcej, badacze głosili teorię tzw. „rozwoju równoległego”, przedstawianej na przykładach prawa własności ziemi, struktury społecznej, itp. Kolejny gruziński badacz Sh.Nutsubidze zaproponował teorię „renesansu gruzińskiego” – przekonywał, że odrodzenie zaczęło się w Gruzji wcześniej niż we Włoszech. Trudno jest ocenić trafność tych teorii ale widać wyraźnie dążenie społeczeństwa gruzińskiego do Europy. Liczne badania naukowe udowadniają, iż dorobek Gruzji może zostać wpisany w europejskie dziedzictwo.

Geografowie radzieccy unikali mówienia o Gruzji jako o europejskiej części ZSRR. Kraj ten, jak i całe Zakaukazie, nie był zaznaczany na mapach jako część Europy. Chociaż do czasu upadku Związku Radzieckiego problem granic Europy nigdy się oficjalnie nie pojawiła, to jednak temat wypłynął i zaczął funkcjonować zaraz po utworzeniu się nowych państw. Jak się okazało, kwestia granic kontynentu państwom kaukaskim doskwierała. Umieszczenie na mapie politycznej Europy stało się celem Gruzji jeszcze przed jej ogłoszeniem niepodległości. 14 listopada 1990 roku przedstawiciel Tbilisi zwrócił się do uczestników Konferencji Paryskiej KBWE (poprzedniczka OBWE): „Gruzja, w związku z wolnymi wyborami przełamującymi monopartyjny system, otrzymała możliwość wybrania kierunku wiodącego z powrotem do rodziny narodów Europy. To będzie trudna droga…” [1].

Gruzja została uznana jako niepodległe państwo na arenie międzynarodowej. Jednak przez długi czas w interesie Unii Europejskiej nie leżało postrzeganie Gruzinów jako grupy narodowościowej z widoczną europejską tożsamością. Gruzja definiowana była jako część regionu łączącego Europę i Azję. W roku 1992 minister spraw zagranicznych Niemiec G.D. Genscher odwiedził Tbilisi. Padły tam słowa: „Od tej chwili Europa nigdy nie zdradzi Gruzji, kraju zawsze zorientowanego na Europę. Dwa razy spotkało ją rozczarowanie, gdy oczekiwana pomocy od nas nie nadeszła. Po raz trzeci to już się nie wydarzy” [2]. We wrześniu 1993 roku wojska rosyjskiego pod osłoną abchaskich i północno-kaukaskich bojowników dokonały szturmu na stolicę Abchaskiej Republiki Autonomicznej, Sukhumi. Brak jakiejkolwiek reakcji Europy spowodował, że Gruzja pozostała sam na sam z Rosją. Kraj został zmuszony do przyłączenia się do Wspólnoty Niepodległych Państw, która w zamierzeniu Kremla miała pozostać zmodernizowanym ZSRR.

Niepodległa Gruzja

Uznanie przez Unię Europejską niepodległości Gruzji w 1992 roku stało się punktem wyjścia dla rozwoju współpracy, która jednak nigdy nie wyszła poza ustanowione ramy istniejących warunków geopolitycznych. UE nie patrzyła na Gruzję jako na pełnoprawnego partnera i nie była zainteresowana współpracą polityczną, ograniczając się do wysyłania pomocy humanitarnej i gospodarczej. W latach 1992-2004 nakłady UE na Gruzję wyniosły około 459 mln dolarów.

Pierwszym ważnym krokiem przerywającym stagnację było wstąpienie do Rady Europy (RE) w 1999 roku. To wydarzenie uznano za oficjalne zaakceptowanie po raz pierwszy faktu, że Gruzja przynależy do cywilizacji europejskiej. „Jestem Gruzinem, dlatego jestem Europejczykiem!” – to historyczne zdanie przewodniczącego parlamentu Gruzji Zuraba Zhvania zostało wypowiedziane podczas sesji Zgromadzenia Parlamentarnego RE w dniu wstąpienia Gruzji do tej organizacji: „Oto miał miejsce powrót Gruzji do Europy”. Przed tym historycznym wydarzeniem odbyła się długa dyskusja na temat celowości przyjęcia kraju do RE. W dniach 30-31 sierpnia 1998 roku oficjalna delegacja RE na czele z Generalnym Sekretarzem organizacji D. Tarchysem podróżowała po krajach kaukaskich. W ramach jej podsumowania zostało powiedziane: „Kaukaz i jego mieszkańcy, ze względu na istnienie w tym regionie długoletnich historycznym i kulturowych powiązań z Europą, należą do europejskiej rodziny…”.

Jak widać, RE stała się swoistą „grupą przygotowawczą”, w ramach której przeprowadzano dla krajów postkomunistycznych lekcję standardów demokratycznych i wartości europejskich. Najzdolniejsi uczniowie przechodzą do „lLigi Mistrzów” – Unii Europejskiej. W 1999 roku weszła w życie umowa o partnerstwie i współpracy między Gruzją a UE. W 2003 roku Unia ogłosiła nowy program Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. Początkowo objął on wszystkie kraje graniczące lądowo i morsko z Europą oprócz Rosji i państw kaukaskich. Jednak rosnące znaczenie regionu w sferze transportu surowców energetycznych wpłynęło na włączenie do niego także Armenii, Azerbejdżanu i Gruzji. Natomiast Rosja na mocy Umowy o Partnerstwie i Współpracy z UE realizuje tzw. partnerstwo strategiczne.

Termin „sąsiedztwo” implikuje jednak, że Gruzja nie jest potencjalnym członkiem Unii, co stoi w sprzeczności z jej aspiracjami. To się nie podoba w kraju, który obrał kierunek na całościową integrację w ramach UE. Po Rewolucji Róż to dążenie, wraz ze zorientowaniem na członkostwo w NATO, stało się częścią oficjalnej polityki zagranicznej Gruzji. W pamiętnym 2003 roku demonstranci nieśli oficjalną flagę Unii. Po rewolucji, decyzją rządu, w instytucjach państwowych Gruzji także znalazła ona swoje miejsce. Teraz stanowi nieodłączny element, obok flagi narodowej, wystroju gabinetu głowy państwa.

Kolejne kroki Gruzji podkreślające jej dążenie do UE to utworzenie stanowiska ministra ds. integracji europejskiej i rozpoczęcie przygotowań pakietu rozwiązań dla zbliżenie z Unią. Jeden z najstarszych placów Tbilisi został przemianowany na Plac Europy, a podczas swoich inauguracyjnych wizyt w Europie prezydent Gruzji M.Saakashwili, odwiedzając biuro „Euronews”, spytał z pewną dozą smutku: „Dlaczego Państwa program nie podaje prognozy pogody dla Gruzji? Przecież jesteśmy krajem europejskim!” Żeby dodatkowo przyspieszyć proces integracji z Europą, za sferę priorytetową została uznana edukacja. W tym celu w Gruzji zostały zaadaptowane postanowienia Procesu Bolońskiego.

2008 rok to punkt zwrotny w stosunkach z UE. Podczas interwencji zbrojnej Rosji na terytorium Gruzji w sierpniu tego roku właśnie Europa została głównym mediatorem w rozwiązaniu konfliktu – w szczególności Francja jako kraj sprawujący wówczas prezydencję w UE. Prezydent Sarkozy w trakcie wojny dwukrotnie odwiedził ogarnięty wojna kraj, a europejscy przywódcy, w szczególności prezydent Polski Lech Kaczyński i liderzy państw bałtyckich, moralnie ją wspierali.

Czas na zmiany

Po wojnie 2008 roku wszyscy zrozumieli, że UE wzięło na siebie odpowiedzialność za ten region. Skierowanie do Gruzji obserwatorów wojskowych UE to bezprecedensowa inicjatywa tego typu w poradzieckiej przestrzeni. Po zakończeniu wojny z Rosją 22 października 2008 roku w Brukseli odbyła się konferencja sponsorów z udziałem USA i Unii, na której została podjęta decyzja o przyznaniu Gruzji 4,5 mld dolarów. 7 maja 2009 roku w Pradze podpisano umowę między UE oraz sześcioma państwami z przestrzeni poradzieckiej (Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Mołdawia i Ukraina), formując tym samym Partnerstwo Wschodnie. To właśnie sierpniowy konflikt dał impuls do działań w tym kierunku. Wypracowanie programu to inicjatywa Polski i Szwecji, które aktywnie wspierają Gruzję w sprawie integracji ze strukturami euroatlantyckimi. Gruzińscy przywódcy polityczni postrzegają ten program jako instrument zbliżenia z UE i liczą, że to pomoże w uzyskaniu członkostwa.

Gdzie Europejczyk znajduje się u siebie w domu? Odpowiedź na to pytanie 11 lat temu dał francuski historyk M.Ferro: „Prawdziwa granica jest w poczuciu przynależności do pewnej wspólnoty. Czy Francuz się czuje jak u siebie w domu w Londynie, Berlinie czy Moskwie? Prawdopodobnie tak. W górach Kaukazu? Nie ma wątpliwości, że nie” [3]. „Kiedy jestem w Gruzji, czuję, że jestem w Europie! Zaświadczam, jesteście krajem europejskim. […] przyszedłem teraz tu, żeby przekonać was, że Francja jest obok, Francja jest waszym najlepszym przyjacielem i zawsze możecie na nią liczyć”, powiedział prezydent Sarkozy przemawiając na wiecu, który odbył się z okazji jego przyjazdu do Tbilisi 7 października 2011 roku. Poparł on też dążenie Gruzji do integracji z UE. Wypowiadając się po wystąpieniu gościa, prezydent Gruzji powiedział: „ Spełniło się marzenie S. Orbelianiego. Ludwika XVI, który w latach 1713-1716 odmawiał nam pomocy, zastąpił król Francji XXI wieku – Sarkozy, gotowy udzielić schronienia Gruzji w Europie”. Zmiana stanowiska Europy w sprawie Gruzji jest oczywista. Długa droga kraju od Bizancjum do Unii Europejskiej dobiega końca i główne pytanie na dziś już nie brzmi „tak czy nie” ale „kiedy”.

Przypisy:

1. Przemówienie Rady Najwyższej Republiki Gruzińskiej do uczestników konferencji w Paryżu, głów państw i rządów krajów-uczestników KBWE, 14 kwietnia 1990
2. Gazeta „Sakartvelos Respublika”, 14 kwietnia 1992
3. Czasopismo “Label France”, Ministerstwo Spraw Zewnętrznych Francji, lipiec 2000, Nr 2, ss. 4-5.

Beka Chedia zdobył pierwsze miejsce w konkursie Eastbook na najlepszy artykuł o Partnerstwie Wschodnim.

Beka Chedia – politolog, urodził się w 1976 roku w Związku Radzieckim (Tbilisi), ma nadzieję, że umrze w Unii Europejskiej (Tbilisi). Ukończył Tbiliski Uniwersytet Państwowy. W młodości pracował w gruzińskich mediach prasowych przez 15 lat, a teraz od czas od czasu wykłada na lokalnych uniwersytetach. Obecnie pracuje w trzecim sektorze. Równolegle zajmuje sie działalnością badawczą. Jest doktorem nauk politycznych. Autor ponad 700 artykułów w prasie i około dwudziestu prac naukowych. Hobby – zbieranie miniaturowych książek.