Božidar Jezernik „Dzika Europa. Bałkany w oczach zachodnich podróżników”
Na początek książka, której autor rozprawia się ze stereotypami na temat regionu. Dzieło Jezernika to podróż przez wieki po obrazach Bałkanów, jakie mieli różni podróżnicy na temat tego zakątka ziemi. Autor w swojej książce przytacza fragmenty różnych publikacji, od XV wiecznych książek podróżniczych, przez listy dyplomatów, po XX wieczne reportaże, prezentując mity i wyobrażenia które były przedstawiane jako prawdziwy obraz regionu. Książka pozwala nam zobaczyć jak podróżnicy i reporterzy podchodzili do mieszkańców i ich zwyczajów, często z wywyższeniem i sprowadzaniem „tubylców” do roli dzikusów. Jezernik do swojej publikacji wykorzystał olbrzymią liczbę tekstów różnych autorów i z obszernego przedziału czasowego. Bibliografia to prawie 50 stron! Dzięki tej książce można zrozumieć jak bardzo obraz Bałkanów w oczach nie tylko europejskich podróżników i dyplomatów, był kreowany głównie oderwanymi od rzeczywistości wyobrażeniami, a w późniejszych okresach polityką. Książka napisana bardzo przystępnym językiem stanowi pouczającą lekturę.
Ivan Čolović “Bałkany- terror kultury”
Jest to zbiór esejów Ivana Čolovića, w których autor porusza temat wykorzystywania kultury w celach nacjonalistycznej i wojennej polityki. Zbiór ten zawiera eseje pisane w latach 1997-2008. Čolović w swoich tekstach skupia się na tym jak nacjonalizm wykorzystuje do swoich celów kulturę, język i religię. Przez co ta ideologia Wbudowywuje się w każde z tych zjawisk, stawiając naród i symbole narodowe poza dyskusją, a każdy kto się jej podejmie jest wykluczany z narodu. Zatem kultura staje się mierzalnym zasobem, który odróżnia “europejską cywilizację” (reprezentowaną tu przez Serbów) od “dzikusów” i “barbarzyńców” (Chorwatów, muzułmanów i Albańczyków) którzy jej nie posiadają i stanowią “zagrożenie” dla cywilizacji. Język i religia z kolei są stawiane jako “fundamenty” narodu, zatem należy je otoczyć największą troską i uwagą, zatem język należy “oczyszczać” z obcych naleciałości, a od wiary nie można odstąpić, gdyż jest to “zdrada” narodu. Całość stanowi portret dumy i zadufania w swoim “narodzie”, cech które łatwo możemy znaleźć w każdym innym miejscu Europy i które doprowadziły do wielu tragedii, z wojną w Jugosławii na czele.
Karl Markus Gauss „Umierający Europejczycy”
Trzecia książka, to zbiór kilku reportaży dotyczących zanikających mniejszości etnicznych w Europie. Choć nie jest to publikacja bezpośrednio związana z Bałkanami, to umieściłem ją tutaj ze względu na fakt iż zawiera ona rozdziały, które dotyczą mniejszości silnie związanych z tym regionem Europy. Pierwszą z nich są Sefardyjczycy, czyli Żydzi którzy uciekli z Hiszpanii w czasach rekonkwisty i zostali przyjęci przez Imperium Osmańskie, ich głównymi ośrodkami na Bałkanach były Saloniki i Sarajewo, gdzie do dziś żyje nieliczna grupa. Drugą stanowią Arumuni, naród romański który dziś żyje głównie w górach Macedonii i Grecji, będący potomkami rzymskich pasterzy. Oprócz nich Gauss opisuje jeszcze dwie, powiązane z Bałkanami, mniejszości: Arboreszów – chrześcijańskich albańczyków zamieszkująca południowe Włochy od czasu podboju Bałkanów przez Imperium Osmańskie, oraz Niemców Koczewskich w Słowenii. Książka niestety ma raczej smutny wydźwięk, gdyż opisywane w niej narody są nieliczne i spora część z nich silnie asymiluje się z dominującymi narodami, porzucając i zapominając swój język. Zatem warto zapoznać się z tą książką, by poznać nieznane szerszej publiczności narody, które jeszcze żyją w Europie.
Miljenko Jergović „Ojciec”
Czwarta książka to autobiograficzne rozliczenie z przeszłością swojej rodziny i swojego kraju, autorstwa Miljenko Jergovića, który obok Dubravki Ugrešić, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych bośniacko – chorwackich autorów za granicą. Książka pozwala poznać Jugosławię, jej wewnętrzne konflikty, które stały się przyczynkiem wojny domowej w latach ‘90. Dzięki temu, że autor dzieli się z nami historią swojej rodziny, głównie swojego ojca, możemy zobaczyć jak historyczne zawirowania oddziaływały i wciąż wpływają na pojedyncze rodziny. Książka napisana jest lekkim stylem, zawiera również humorystyczne komentarze dotyczące rzeczywistości Jugosławii. Warto więc ją przeczytać i poznać realia Jugosławii od wewnątrz.
Božidar Jezernik „Naga Wyspa. Gułag Tity”
Druga książka Božidara Jezernika w tym zestawieniu porusza zupełnie inną tematykę. Goli otok, czyli Naga Wyspa, to miejsce o mrocznej i przerażającej historii. W czasach Tity mieścił się tam obóz gdzie zsyłano każdego kto był podejrzany o działalność na rzecz ZSRR lub kwestionował decyzje władzy. Ta książka to kompletne opracowanie tematu obozu na Nagiej Wyspie, które demaskuje rzeczywistość Jugosławii Tity. W tej publikacji autor przedstawia każdy aspekt funkcjonowania tego obozu, jego rozplanowanie przestrzenne, relacje zarówno więźniów jak i strażników, oraz metody jakimi starano się ukrywać działalność i istnienie obozu. Książka jest jedną z nielicznych publikacji dostępnych w języku polskim na ten mało znany w naszym kraju temat. Warto więc się z nią zapoznać i zyskać wiedzę o cieniach titoistowskiej Jugosławii.
Ermis Lafazanovski “Hrapeszko”
Książka opowiada historię macedońskiego mistrza w przycinaniu winorośli, Hrapeszki, którego sława przekracza granice Imperium Osmańskiego i dociera do jednego z francuskich winiarzy, który postanawia udać się do rodzimej miejscowości Hrapeszki i zaproponować mu pracę w swojej winnicy. Jednak w czasie podróży poznaje sztukę tworzenia szklanych przedmiotów. Od tego momentu zaczynają się jego osobiste zmagania z rozdarciem między swoim rzemiosłem a sztuką, która go fascynuje. Książka cenionego macedońskiego pisarza, była nominowana do nagrody Balkanika. Jest ona dobrym punktem wyjścia do poznania współczesnej literatury macedońskiej, pisana lekkim stylem łącząca satyrę z pesymizmem i przyozdobiona elementami fantastyki.
Neven Lukačević “ Słodko i zaszczytnie”
Zbiór pięciu opowiadań osadzonych w realiach pierwszej wojny światowej i opisujących perspektywę zwykłych żołnierzy biorących udział w tym krwawym konflikcie. Od kierowcy Franciszka Ferdynanda w dniu zamachu, przez grupę Austro-węgierskich żołnierzy-dezerterów z frontu w Galicji i angielskich żołnierzy w okopach we Francji szykujących się do szturmu na pozycje niemieckie, na niemieckim żołnierzu w ostatnim dniu wojny skończywszy, wszystko to historie zwykłych ludzi, pozbawione patosu “patriotycznej służby”, a pełne indywidualnych rozczarowań, dramatów i niechęci do “umierania za ojczyznę”. Ten mały zbiór opowiadań, to obraz “Wielkiej Wojny” jako konfliktu odmalowany przez jego uczestników.
Nenad Veličković „Koczownicy”
Choć ostatnia książka nie jest już dostępna w księgarniach, warto poszukać jej w lokalnych bibliotekach, gdyż stanowi bardzo interesującą relacje z oblężenia Sarajewa podczas wojny domowej w byłej Jugosławii. Autor w formie pamiętnika licealistki przedstawia codzienność funkcjonowania ludności cywilnej w realiach wojennych. Robi to tak przekonywująco, że podczas lektury wielokrotnie sprawdzałem czy aby na pewno książkę napisał mężczyzna. I choć nie ma tu wielkich dramatycznych opisów śmierci i cierpienia, to pomimo ironicznego i młodzieżowego języka głównej bohaterki, uderza nas smutny obraz ludzi którzy przywykli do wojny. Właśnie to przejście wojny do czegoś codziennego jest chyba najbardziej poruszające. Zatem polecam ją przeczytać i poznać obraz wojny z perspektywy licealistki.
