Eastbook

Nie ulega wątpliwości, że konflikt rosyjsko-gruziński z 2008 r. był jednym z najważniejszych wydarzeń jakie miały miejsce na obszarze b. ZSRR w ostatnich latach. Poniżej publikujemy I część analizy Pawła Nowińskiego poświęconej konfliktowi gruzińsko-rosyjskiemu o Osetię Południową. Niniejszy tekst jest próbą usystematyzowania szeregu informacji na temat tego konfliktu i próbą jego interpretacji, ze szczególnym uwzględnieniem działań i roli armii rosyjskiej. Autor w I części krótko charakteryzuje zarówno Gruzję jak i Osetię Południową, jak również kreśli genezę konfliktu. Zapraszamy do lektury.

Gruzja położona jest w zachodniej części Kaukazu Południowego  i otoczona jest od północy i południa górskimi pasmami Wielkiego i Małego Kaukazu. Gruzini nazywają swój kraj Sakartwelo, a samych siebie Kartweli [i]. Powierzchnia Gruzji wynosi 69 700 km². Ludność wynosi 4 630 841 mieszkańców (stan na lipiec 2008 r.), z czego Gruzini stanowią 83,8%, Azerowie 6,5%, Ormianie 5,7%, Rosjanie 1,5%, a inni 2,5%. Mniejszość ormiańska zamieszkuje głównie Dżawachetię. Azerowie przeważają w Dolnej Kartli, natomiast Wąwóz Pankiski zamieszkuje niewielka mniejszość czeczeńska (gruzińscy Czeczeni nazywani są Kistami). 83,9% mieszkańców to wyznawcy Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego [ii], 3,9% – Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego [iii], 9,9% stanowią muzułmanie, 0,8% katolicy, inni – 0,8%, bezwyznaniowi – 0,7%.

Gruzja dzieli się na dwie republiki autonomiczne (Abchazję [iv] i Adżarię – zamieszkałą głównie przez Gruzinów wyznających islam), Obwód Cchinwalijski – Osetię Płd. (osetyjska nazwa – Chussar Aryston, gruzińska – Samhret Oseti)[v], miasto wydzielone, którym jest stolica państwa – Tbilisi i 9 regionów (Dolna Kartlia, Guria, Imeretia, Kachetia, Wewnętrzna Kartlia, Mccheta – Mtianetia, Megrelia i Górna Swanetia, Racza-Leczchumi i Dolna Swanetia, Samcchwe – Dżawachetia), które dzielą się z kolei na 61 prowincji.

Gruzja jest republiką, urząd prezydenta piastuje od wyborów 5 stycznia 2004 r. Michaił Saakaszwili. Władza wykonawcza należy do prezydenta i premiera. Władzę ustawodawczą sprawuje parlament – Rada Najwyższa, która liczy 235 członków. Najwyższą władzę sądowniczą sprawują Sąd Najwyższy i Sąd Konstytucyjny.

Gruzja odzyskała niepodległość de facto w 1990 r., kiedy to w marcu Rada Najwyższa Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej wypowiedziała układ związkowy z 1922 r. o utworzeniu ZSRR. Następnie parlament gruziński, wybrany w pierwszych wolnych wyborach 28 października 1990 r., przyjął 9 kwietnia 1991 r. deklarację niepodległości. 26 maja 1991 r. odbyły się w Gruzji wybory prezydenckie, w których zwyciężył Zwiad Gamsachurdia, zostając pierwszym prezydentem niepodległej Gruzji.

Rozpad ZSRR rozbudził aspiracje niepodległościowe na całym Kaukazie, także w Abchazji i Osetii Południowej, które wchodziły w skład gruzińskiej SRR, posiadając autonomię. I tu należy doszukiwać się źródeł konfliktu z 2008 r. Również polityka prowadzona przez władze ZSRR polegała na utrzymywaniu stosunków pomiędzy poszczególnymi narodami w obrębie republik związkowych niejako w stałym napięciu, co ułatwiało sprawowanie nad nimi kontroli.

Osetyjczycy (czy też jak niektórzy piszą – Osetyńcy) są potomkami sarmackiego plemienia Alanów. Sarmaci zasiedlali od IX wieku p.n.e. stepy ukraińskie. W 375 r. n.e. część Alanów, chroniąc się przed najazdem Hunów, uszła w góry Kaukazu. W X w. przyjęli oni chrzest z Bizancjum, stając się wyznawcami prawosławia. W XIII w. Osetyjczycy zamieszkujący północną stronę Wielkiego Kaukazu zaczęli osiedlać się w Gruzji. W 1922 r. na północnych terytoriach rdzennej Gruzji, zasiedlonych przez Osetyjczyków władze ZSRR powołały do życia Południowoosetyjski Obwód Autonomiczny, który wszedł w skład Gruzińskiej SRR.

Wśród Osetyjczyków można wyodrębnić trzy grupy etniczne: Digorów, Ironów i Tualów. Digorzy i Ironi zamieszkują Osetię Północną (pierwsi jej zachodnią część, a drudzy wschodnią). Tualowie zamieszkują Osetię Południową. Najliczniejsi są Ironi. Co ciekawe mianem Osetyjczyków nazwali ten lud Gruzini. W języku osetyjskim nie ma endoetnimu, tzn. słowa określającego Osetyjczyków jako całość (tak jak np. Polacy, Niemcy, itp.). Po rozpadzie ZSRR Osetyjczycy, będący w tym regionie tradycyjnymi sprzymierzeńcami Moskwy, zaczęli obawiać się, że niepodległa Gruzja będzie dążyła do zniesienia ich autonomii i centralizacji państwa.

Osetia Płd. jest niewielka, jej obszar wynosi 3 900 km² (5,5% gruzińskiego terytorium). Ludność Osetii Płd. to ok. 70 000 mieszkańców (stan na 2008 r.), z czego zdecydowaną większą stanowią Osetyjczycy. W 2008 r. 65% mieszkańców Osetii stanowili Osetyjczycy. Region ten zamieszkiwany był również przez dość dużą grupę Gruzinów, w 2008 r. stanowili oni 25% mieszkańców Osetii Płd. Oprócz tego Osetia zamieszkiwana jest przez niewielką społeczność Rosjan (3%), Ormian (2%) i Żydów (1%)[vi]

Konflikt pomiędzy Gruzinami a Osetyjczykami z Osetii Płd. zaczął narastać z końcem lat 80–tych, gdy Osetyjczycy po obu stronach Kaukazu zaczęli głosić ideę zjednoczenia Osetii. Hasła takie głosiła m. in. Południowoosetyjska Rada Narodowa (Adamom Nychas), co nie mogło podobać się wówczas jeszcze radzieckim władzom w Tbilisi. Władze Osetii Płd. zbojkotowały wybory do parlamentu gruzińskiego z 28 października 1990 r. i ogłosiły powstanie Południowoosetyjskiej Radzieckiej Republiki Demokratycznej, która miała pozostać w składzie ZSRR. Jednocześnie w Gruzji zaczęły narastać nastroje nacjonalistyczne, które wykluczały porozumienie ze zbuntowanymi regionami Abchazji i Osetii Płd. Nastroje takie rozniecał sam prezydent Gamsachurdia, próbując budować na nich swoją pozycję w Gruzji.

Tymczasem w październiku 1990 r. Rada Deputowanych Ludowych Osetii Płd. wybrała na prezydenta republiki Torza Kułumbekowa, a na premiera Znaura Gasijewa. Władze gruzińskie anulowały wszystkie uchwały podjęte w Osetii Płd. i zniosły jej status jako obwodu autonomicznego, wprowadzając na terytorium Osetii Płd. stan wyjątkowy. Jednocześnie z działaniami prawnymi gruzińskie władze podjęły kroki militarne. 5 stycznia 1991 r. ok. 5 tys. żołnierzy gruzińskiej Gwardii Narodowej (formacja paramilitarna, która stała się zalążkiem formowanej armii gruzińskiej) wkroczyło do Osetii Płd. O dziwo Osetyjczycy stawili Gruzinom zaciekły opór, a to m in. dzięki temu, że oddziały południowoosetyjskiego pospolitego ruszenia otrzymały pomoc ze strony Rosjan w postaci broni i pieniędzy oraz wsparcia logistycznego, co zapewniały m in. rosyjskie służby specjalne (z resztą powszechna jest opinia, że Osetia Płd. jest do dzisiaj de facto własnością rosyjskich specsłużb).

Gruzińskie oddziały uderzyły na stolicę Osetii Płd. Cchinwali, jednak po zaciekłych walkach zostały odparte i wycofały się na otaczające miasto wzgórza. Walki zbrojne trwały z różnym natężeniem przez kolejne miesiące. 19 stycznia władze Osetii Płd. przeprowadziły referendum. Niemal 100% głosujących opowiedziało się za niepodległością lub zjednoczeniem z Osetią Płn., która wchodzi w skład Federacji Rosyjskiej. 25 czerwca 1992 r. Gruzja i Osetia Płd, przy udziale Rosji, zawarły w Dagomysie porozumienie kończące działania zbrojne. Na jego mocy powołano siły pokojowe. Każda ze stron, tj. Gruzja, Rosja i Osetia mogła utrzymywać w ich składzie do 500 żołnierzy. Nie rozwiązano problemu statusu Osetii Płd. Tak więc porozumienie dagomyskie należy ocenić jako klęskę Gruzji, która nie zdołała przywrócić suwerenności nad Południową Osetią, która de facto stała się niezależna, choć nie została uznana przez społeczność międzynarodową. Taki stan utrzymał się do sierpnia 2008 r. W 1992 r. uniezależniła się od Gruzji również Abchazja – drugie terytorium autonomiczne.

[i] Nazwa wywodzi się od rzekomego króla Kartlosa, który miał być protoplastą Gruzinów.

[ii] Gruziński Kościół Prawosławny – jeden z kanonicznych kościołów prawosławnych założony w I w.n.e. przez Apostoła Andrzeja (to on powołał na terytorium Gruzji pierwsze chrześcijańskie biskupstwo – stąd przydomek „Apostolski”). Na czele Kościoła stoi Święty Synod, któremu przewodzi Katolikos Patriarcha Całej Gruzji. Liczy ok. 5 mln. wiernych na całym świecie, z czego ok. 3,7 mln. zamieszkuje Gruzję.

[iii] Armenia była pierwszym krajem na świecie, który uznał chrześcijaństwo za religię państwową (w 301 r.n.e. za panowania Tiritadesa III z dynastii Arsacydów). Ormiański Kościół Apostolski liczy ok. 6 mln wiernych na całym świecie. Na jego czele stoi Katolikos Wszystkich Ormian.

[iv] Zgodnie z prawem międzynarodowym Abchazja i Osetia Południowa pozostają częścią Gruzji. Jednak nie zdecydowałem się ująć ludności obu republik w strukturze etnicznej i religijnej Gruzji ze względu na brak
sprawowania nad nimi kontroli przez władze gruzińskie

[v] Zarówno Abchazja jak i Osetia Południowa znajdują się poza kontrolą Tbilisi. Zgodnie z prawem międzynarodowym są traktowane jako część Gruzji i tak też są określane w niniejszym opracowaniu. W stosunku do Osetii Południowej używam określenia „Obwód Cchinwalijski” gdyż trudno określić status tego regionu po anulowaniu w 1990 r. przez Radę Najwyższą Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej autonomii Osetii Płd

[vi] Dane przybliżone za rok 2008

C.D.N.

___________________________________________________________________________________

Paweł Nowiński, prawnik, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pochodzi z Przysuchy (woj. mazowieckie). Interesuje się zagadnieniami dotyczącymi stosunków narodowościowych i religijnych na obszarze b. ZSRR oraz kwestiami dotyczącymi obronności.