Eastbook

Ukraina głosami swoich przywódców politycznych mówi, że chce się zbliżyć do Europy, a jednocześnie zacieśnia współpracę z Rosją. Nie jest to kraj o skonsolidowanej demokracji z wykształconym społeczeństwem obywatelskim. Mimo Pomarańczowej Rewolucji stare, postradzieckie układy polityczne, sięgające lat 50 ubiegłego wieku mają decydujący wpływ na kierunki rozwoju Ukrainy.

Na Ukrainie funkcjonuje ustrój demokracji oligarchicznej. Współcześnie państwo ukraińskie jest rządzone przez układ klanów oligarchicznych decydujący o wszystkich możliwych aspektach jego funkcjonowania.

Od lat 50 XX wieku w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) można było obserwować kształtowanie się pozapaństwowych struktur o charakterze polityczno-gospodarczym. Tendencja ta gościła we wszystkich republikach związkowych. Jej najjaskrawszym przykładem jest Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka (USSR) i jej spadkobierczyni Ukraina. Wyrosłe z tych tradycji klany oligarchiczne niepodzielnie rządzą dziś naddnieprzańskim krajem.

Imperialni prekursorzy i ich spadkobiercy oligarchowie.

W USSR ośrodkami kształtowania się oligarchii stały się położone na wschodzie republiki zagłębia wydobywczo-przemysłowe Donieck , Dniepropietrowsk, Charków. Z tych okręgów wywodzili się dwaj pierwsi sekretarze ZSRR; Nikita Chruszczow i Leonid Breżniew. To oni mieli decydujący wpływ na rozwój całego ZSRR od połowy lat 50 do początku lat 80.  Te dwie czołowe postacie dziś uznawane są za „ojców chrzestnych” ukraińskich klanów oligarchicznych. Właśnie z tworzonych przez nich nieformalnych struktur wywodzą się współcześni możni Ukrainy, znakomita większość ukraińskich polityków i biznesmenów. Posiadają oni rodowód dniepropietrowski, doniecki, charkowski. Współcześnie dzięki gigantycznym dochodom, szacowanym na 80% ukraińskiego PKB oligarchowie są faktycznymi ośrodkami decyzyjnymi państwa nad Dnieprem.

Kim są ukraińscy oligarchowie.

Źródeł oligarchii należy się doszukiwać w nomenklaturze okresu sowieckiego. Dzięki zorganizowaniu i uczestnictwie w prywatyzacji przełomu lat 80 i 90 zdobyli oni ogromne fortuny. Prywatyzacja ta przebiegała w sposób dalece nie transparentny i w przeważającej części odbyła się niezgodnie z obowiązującym ówcześnie prawem prywatyzacyjnym.

Obecnie najpotężniejsi z nich to ludzie, którzy na początku lat 90 byli w wieku lat ok. 35 – osoby stosunkowo młode, wysoko klasyfikowane w strukturach Komsomołu potrafiące wypłynąć na szerokie wody biznesu i polityki. Oligarchowie wniknęli we wszelkie możliwe gałęzie gospodarki. Począwszy od przemysłu naftowego przez rolnictwo, przemysł spożywczy po transport.

Biznes dla tej grupy ludzi jest jedynie częścią działalności. Dzięki olbrzymim środkom finansowym kreują oni politykę. To do nich należą koncerny prasowe, poprzez które kreują przekaz medialny. Dzięki tak rozbudowanym wpływom w środkach masowego przekazu są wewnętrznie chronieni od jakiejkolwiek krytyki.

Co to są klany oligarchiczne.

W okresie wszechwładzy partii komunistycznej w Związku Radzieckim, odpowiednio umocowani w strukturach partyjnych, dyrektorzy wielkich ośrodków przemysłowych byli potężnymi autorytetami, często o zasięgu ponadlokalnym. USRR od czasu włączenia do ZSRR (1922) była republiką o pierwszorzędnym znaczeniu przemysłowym. To tu wydobywało się najwięcej węgla czy rudy żelaza. Nad Dnieprem usytuowane były najważniejsze strategiczne konglomeraty zbrojeniowe. USRR produkowało na potrzeby całego WNP: czołgi, okręty wojenne (w tym podwodne), samoloty (zwłaszcza transportowe),  uzbrojenie przeciwlotnicze a także elementy rakiet balistycznych zdolnych do przenoszenia głowic atomowych.

Planowa gospodarka nastawiona na przemysł ciężki kumulowała w USRR masy robotników o różnych stopniach kwalifikacji. Kształtowano także w znacznych ilościach wysoko wykształconą kadrę techniczną oraz ekonomistów mających piecze nad sprawnym działaniem miejscowej gospodarki. Zaangażowanie przynosiło pracownikom awans w strukturach partii i przedsiębiorstw. Najprężniejsze jednostki, które zakotwiczyły się na dobre na szczycie drabiny kariery przyciągały do swojego otoczenia rodzinę i przyjaciół. Państwowe przedsiębiorstwa de facto przechodziły we władanie nieformalnych grup, nazywanych powszechnie „klanami”.

Z czasem struktury te ewoluowały.  Dzięki prywatyzacji klany przejęły wszystkie możliwe gałęzie przemysłu. W latach 90. nieformalne organizacje obrastały w siłę. Rozprzestrzeniły swoje powiązania. Umocniły się także siłowo, dzięki inkorporacji ludzi wywodzących się ze służb bezpieczeństwa. Oligarchiczne, wewnątrzpaństwowe imperia stały się swoistymi wewnątrz-ukraińskimi państwami.

Ukraina-państwo oligarchów.

Po tym jak Ukraina w 1991 roku proklamowała swoją niepodległość, kraj pod zwierzchnictwem Leonida Krawczuka zaczął dryfować w kierunku demokratyzacji. Ten proces odbywał się  za milczącym przyzwoleniem oligarchii. Był to swoisty eksperyment przeprowadzony w porozumieniu wiodących klanów donieckiego i dniepropietrowskiego.

Został on jednak dość szybko zakończony postawieniem na stanowisku prezydenta lidera Dniepropietrowska; Leonida Kuczmy. Nowy szef państwa zbudował wokół siebie grupę wspierających go osób. Są to postaci z dzisiejszej pierwszej ligi ukraińskiej polityki.

Stan stabilizacji w nieustannej wojnie klanów trwał do początku XXI wieku.  Wraz ze schyłkiem II kadencji prezydent Kuczma zaczął działać na rzecz zbudowania własnego, niezależnego klanu, który pomógłby mu w kontynuacji jego władzy.

Klan ten nie zdobył jednak wystarczającej siły, by przedłużyć władze Kuczmy. Rozłam wewnętrzny i ambicje polityczne elity kijowskiej były jednym z czynników „wybuchu” Pomarańczowej Rewolucji.

I ta ekipa okazała się za słaba wobec znikomego poparcia donieckich, dniepropietrowskich i charkowskich struktur oligarchicznych.

Partia Regionów wspierana przez najpotężniejszego donieckiego oligarchę Rinata Achmetova w 2009 roku przejęła pełnię władzy politycznej; parlament i prezydenturę z Wiktorem Janukowyczem na czele.

Konkluzje.

W ostatnich latach klany rozpoczęły proces wyjścia z szarej strefy. Działają jako duże korporacje i mają wymiar ponadnarodowy. W ich skład oprócz przedsiębiorstw typowo przemysłowych wchodzą także sieci banków i całe koncerny medialne i telekomunikacyjne. Sami oligarchowie wychodzą z cienia i stają się celebrytami.

Ukraina wyraźnie dąży w kierunku trwałego ukonstytuowania oligarchicznej formy swojego ustroju, dotychczas oscylującego na pograniczu nieskonsolidowanej demokracji i umiarkowanej dyktatury.